درس ۱۶ نهم: آرزو

نکته زبانی: واژه سازی

ساخت و تجزیۀ کلمات:

۱ -کلمۀ ساده : کلمه ای است که فقط از یک بخش معنادار ساخته شده باشد و معنای مستقل و روشنی دارد و نمی توان آن را به اجزایی بخش
کرد مانند: گل ، آب، دبیر ، خانه ،فرهنگ ، میز ، کتاب، کاغذ.

۲ – مشتق: کلمه ای است که از یک بخش معنادار و یک جزء وندی (پیشوند و پسوند) تشکیل شده است.
مانند:
گلدان (بخش معنادار+ پسوند)
آبی(بخش معنادار+ پسوند)
دبیرستان (بخش معنادار+ پسوند)
شادمان= شاد+ مان (جز معنادار+ پسوند)
بی ادب (پیشوند+ بخش معنادار)
تعمیرگاه = تعمیر+گاه (بخش معنادار+ پسوند)
آرزومند= آرزو+ مند (بخش معنادار+ پسوند)
نی زار= نی + زار (بخش معنادار+پسوند).
به این واژه ها از نظر ساخت « مشتق » یا « وندی » گفته می شود.

نکته: پسوندهای مکان مثل زار در نمکزار، شوره زار، گلزار یا ستان در بیمارستان، دبیرستان، گاه در تعمیرگاه: بخش بی معنا و وندی و
مشتق ساز به حساب می روند.

۳ – مرکب: راه+ آهن // خدمت+ گزار // هوا+ پیما // سر+ دبیر// آب+ راه// همگی کلماتی هستند که از دو بخش یا چند بخش مستقل و
معنادار تشکیل شده اند.

تذکرات مهم: موارد زیر به تنهایی باعث نمی شوند که کلمات از حالت ساده خارج شوند:
– نشانه های جمع ( ها ، ان و ی نکره )؛ آدم ها ، معلمان،( ی ) کتابی خریدم
– تر و ترین در آخر صفت و قید ؛ خوب تر ، بالا ترین
– پیشوند های صرفی ؛ ب ، می و ن: می روم /نرو / بیاید
– ضمائر شخصی متصل که به اسم می چسبند . م ، ت ، ش ، تان ، تان ، شان .
– فعل های کمکی در ماضی نقلی ام ، ای ، است ، ایم ، اید ، اند .

 *** یادمان باشد که بن ماضی و بن مضارع در شمار جزءهای معنادار هستند.***

خودارزیابی درس آرزو

۱.چرا شاعر می‌گوید: انسان باید دشمن هم داشته باشد؟
زیرا دشمن می تواند با صراحت بیشتری عیب ها و کم و کاستی های انسان را بگوید و این کار باعث می شود ما از غرور و خطا به دور باشیم.(بحضی از دوستان از روی مهربانی سعی می کنند همه کارهای ما را تایید کنند و از عیب های ما چشم پوشی می کنند ولی دشمن اینگونه نیست.)

۲.چرا پول ارباب بدی است ولی خدمتگزار خوبی است؟
اگر ثروت و پول بر انسان حاکم باشد، ارباب و صاحب بسیار بدی خواهد بود و انسان را سمت به حرص و طمع می کشاند. ولی اگر پول در اختیار انسان باشد و در جهت مثبت به کار گرفته شود، می تواند نیازهای او را برطرف کند.

۳. اگر شما به جای شاعر بودید، برای دوستانتان چه آرزوهای دیگری داشتید؟
به عنوان مثال: آرزوی سعادت و خوشبختی، آرزوی رشد و موفقیت در آینده، آرزوی سلامتی
(هر دانش آموزی می تواند آرزوی خودش را در جواب این سوال بنویسد.)

نوشتن درس آرزو

۱.برای هر واژه، دو هم‌خانواده بنویسید و در جدول قرار دهید.
غرّه: مغرور، غرور
اعتماد: معتمد، عماد
احساس: حس، محسوس
اعتراض: معترض، تعرض

۲. یکی از بندهای درس را که بیشتر می پسندید انتخاب کنید و دلیل انتخاب خود را توضیح دهید.
«امیدوارم که دانه ای هم بر خاک بیفشانی/ هرچند خرد بوده باشد/ و با روییدنش همراه شوی/ تا دریابی چقدر زندگی در یک درخت جریان دارد.»
دلیل انتخاب: این قسمت از درس به رشد و پویایی اشاره دارد. همانطور که با صبر و تلاش می‌توان دانه ای کوچک را به درختی تنومند تبدیل کرد؛ با کار پیوسته و مفید میتوانیم به خواسته هایمان برسیم.

۳.ساخت هر واژه را مشخص کنید.
پرنده، دشمن، خدمتگزار، هواپیما، سردبیر، راه آهن، تعمیرگاه، نی‌زار، آبراه، فکر، ساده، آرزومند