جناس
تعریف کتاب درسی پایه هشتم از جناس:
«کلمه هایی که حروف مشترکی دارند و از یک جنس هستند، به این گونه واژه ها که شعر و نثر را زیباتر و خوش آهنگ تر می کنند، جناس می گویند.»
تعریف دکتر کزازی در کتاب بدیع(صفحه ۴۸):
«همگونی[جناس] آن است که در میان دو واژه بتوان به گونه ای ویژه از دید ریخت و ساختار آوایی، همانندی و پیوندی نزدیک یافت. دو واژه همگون را دو پایۀ جناس می نامیم.»
کتاب درسی به تعریفی ساده از جناس و ذکر چند مثال بسنده کرده است، ولی باید بدانید که جناس گونه های مختلفی دارد. در ادامه مطلب به صورت خلاصه به چند مورد از آنها اشاره می کنیم.
۱.جناس تام: آن است که دوپایۀ جناس از نظر گفتاری و نوشتاری دقیقا مثل هم هستند ولی در معنا متفاوت.
مثال: شیرینتر از آنی به شکر خنده که گویم
ای خسرو خوبان! که: «تو شیرینِ زمانی»
شیرین اول به معنی مزۀ شیرین است و شیرین دوم زنی به نام شیرین در داستان عاشقانه شیرین و فرهاد
ز کوی میکده دوشش به دوش می بردند
امام شهر که سجاده می کشید به دوش
دوش اول به معنی دیشب و دوش دوم یعنی بر روی دوش(شانه)
۲.جناس ناقص: (اختلاف در حرکت است)
ای گدایان خرابات خدا یار شماست
چشم اِنعام مدارید ز اَنعامی چند
۳.جناس زاید:( یک پایه حرفی بیشتر دارد.)
غزال و غزل هر دوان مر تو را
نجویم غزال و نگویم غزل (ناصرخسرو)
۴.جناس مرکب:( یکی از دوپایه جناس از دوتا چند واژه ساخته شده باشد)
گر نسیم سحر از زلف تو بویی آورد
جان فشانیم به سوغات نسیمِ تو، نه سیم (سعدی)
۵.جناس لفظ: (دو پایه در گفتار یکسانند و در نوشتار متفاوت)
خوارم ز تو چنان که گر میرم
از گِل بدمد به جای گُل خارم (شوریده شیرازی)
و انواع دیگر جناس مانند: مشابه، مرفو، مزدوج، مطرف و …
مثال های بیشتر:
- ای دل! در این دیار نشان وفا مجوی
جز دردْ یار ما نَبُوَد در دیار ما - چاره ما ساز که بی یاوریم
گر تو برانی به که روی آوریم (نظامی) - چه نااهل مردمانند سگ را گشاده و سنگ را بسته اند.
- جهان پیر است و بی بنیاد، از این فرهادکش فریاد
که کرد افسون و نیرنگش ملول از جان شیرینم - تیر و تبر بِبَر بِبَرِ پیرِ تیزگر
گو تیر تیزکن، تبر از تیر تیزتر
