درس ۴ نهم: هم‌نشین

درس چهارم: هم‌نشین

موضوع: تأثیر دوست و هم‌نشین در زندگی آدمی

دوستی و پیوند با دیگران، یکی از مهم‌ترین نیازهای انسان است. هنگامی‌که آدمی با مشکل یا مسئله‌ای رویارو می‌شود که به‌تنهایی نمی‌تواند آن را از پیشِ رو بردارد، اگر دوستی، با وی همراهی و همدلی کند، باعث خوشحالی و خرسندی او می‌شود؛ درواقع دوستان در تمام لحظه‌های زندگی، خوشی و ناخوشی، به ما کمک می‌کنند. مصاحبت با یک دوست خوب و شکیبا، همچون وزش نسیم دل‌انگیزی است که احساس آرامش و سبکی و صفای درون را در ما زنده می‌سازد.
واژه‌های مهم: پیوند: ارتباط/ رویارو: برابر، مقابل/ خرسندی: خوشحالی، رضایت/ مصاحبت: هم‌صحبتی، هم‌نشینی/ شکیبا: صبور/ دل‌انگیز: دلخواه، گیرا، مطلوب/ صفا: پاکی
نکته‌های ادبی: تشبیه: مصاحبت با یک دوست خوب و شکیبا، همچون وزش نسیم دل‌انگیزی است … ./ از پیشِ رو برداشتن: کنایه از حل کردن مشکل و برطرف کردن گرفتاری‌ها/ تضاد: خوشی و ناخوشی.

به این تصویر زیبای سعدی از دیدار دوست، توجه کنید:
دیدار یار غایب دانی چه ذوق دارد؟
ابری که در بیابان بر تشنه‌ای ببارد
واژه‌های مهم: دانی: می‌دانی/ غایب: کسی که حضور نداشته باشد، پنهان/ ذوق: سرخوشی، شادی
نکتۀ ادبی: تشبیه: مصراع اول (نشاطِ دیدارِ یارِ غایب) به مصراع دوم تشبیه شده است. شاعر، دیدن یار غایب را به ابری مانند کرده است که در بیابان بر انسان تشنه‌ای ببارد و او را سیراب کند./ نغمه حروف (واج‌آرایی: تکرار حرف الف)/ آرایه تضمین (اگر سخن دیگران را درون سخن و نوشته خود بیاوریم، از تضمین بهره برده ایم. در اینجا، نویسندگان کتاب فارسی پایه نهم، در ضمن مطلب خویش، بیتی از سعدی را آورده‌اند.)
معنا و مفهوم: آیا می‌دانی دیدن دوستی که مدتی دور بوده است، چه لذّت و نشاطی دارد؟ انگار ابری در بیابان گرم و سوزان، ببارد و تشنه‌ای را سیراب سازد.

در جهان و زندگی کنونی، افرادی که شبکه ارتباطی گسترده و دوستان فراوان دارند، در برابر دشواری‌های زندگی موفق‌ترند و سلامت روانی و جسمانی بهتری دارند؛ بنابراین باید اهمیت و ارزش این‌گونه ارتباط‌ها را بدانیم و در پی ایجاد دوستی‌های خوب و مفید باشیم. انسان بی دوست، همواره غمگین است؛ به‌بیان‌دیگر تنهایی، یکی از سنگین‌ترین مصائب است. «ذوقی چنان ندارد بی دوست زندگانی.»
واژه‌های مهم: شبکه: مجموعه‌ای از افراد و اجزا که کار واحدی انجام می‌دهند، خطوط سیمی یا لوله‌ای که به‌منظور انتقال اخبار یا مواد نفتی به کار می‌رود./ مفید: باارزش/ مصائب: جمع مصیبت، بلاها.

آنچه در شناخت افراد به ما یاری می‌رساند، مشورت با پدر و مادر، معلمان دلسوز و مربیان باتجربه است که ما را از دام و چاه این راه آگاه می‌سازد و آسیب‌های این مسیر را نشان می‌دهد. چه بسیارند کسانی که لاف دوستی می‌زنند اما در حقیقت گرگ‌هایی در جامۀ گوسفندان هستند.
واژه‌های مهم: افراد: جمع مکسر (مفرد آن: فرد)، کسان، اشخاص/ آسیب: صدمه، زخم/ مسیر: راه/ لاف: خودستایی کردن، سخن بی‌ارزش، ادعای واهی/ جامه: لباس.
نکته‌های ادبی: راه و چاه: جناس ناقص اختلافی/ چاه: منظور گمراهی است./ گرگ در جامه گوسفند: مثل است و کنایه از ظاهر فریبنده داشتن/ تشبیه: در عبارت «کسانی که لاف دوستی می‌زنند» به «گرگ‌هایی در جامۀ گوسفندان» تشبیه شده‌اند.

مولوی چنین گفته است:
مار بد جانی ستاند از سلیم
یار بد آرد سوی نار مقیم
واژه‌های مهم: سلیم: سالم، دارای قدرت تشخیص و داوری درست
معنا و مفهوم: مار بد، جان مارگزیده را می‌ستاند؛ اما دوستِ بد انسان را به سوی آتش جاودان و پابرجا می‌کشاند.
مولوی: جلال‌الدین محمد بلخی، معروف به مولانا، مولوی و رومی؛ در سال ۴۰۶ ه. ق. در بلخ متولد شد. در زمینه عرفان و خداشناسی مطالب ارزنده‌ای دارد. مهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از: دیوان شمس و مثنوی معنوی (به شعر)، مجالس سَبعه، مکاتیب و فیه مافیه (به نثر)

تأثیرگذاری هم‌نشین بر منش و کردار انسان چنان مهم و عمیق است که رسول اکرم-صلی الله علیه و آله– می‌فرمایند: «انسان بر دین و آیین دوست و هم‌نشین خود است.»
واژه‌های مهم: منش: خوی، عادت، خصلت/ کردار: رفتار/ صلی الله علیه و آله: سلام و درود خدا بر او و خاندانش/ آیین: روش، دین.

سنایی غزنوی می‌گوید:
منشین با بدان که صحبت بد
گرچه پاکی تو را پلید کند

آفتاب ار چه روشن است او را
پاره ای ابر، ناپدید کند
واژه‌های مهم: صحبت: هم‌نشینی/ پلید: ناپاک/ ناپدید: گم، ناپیدا.
نکته‌های ادبی: شاعر با آوردن مثالی در بیت دوم، معنای بیت اول را بر ما آسان کرده است. دوست بد را به لکّه‌ای ابر مانند کرده است که جلوی نور خورشید را می‌گیرد. درواقع، تشبیهی آفریده که بدین گونه است: دوست بد همانند لکّه‌ای ابر، جلوی تابش خورشید را می‌گیرد./ تضاد: پاک و پلید/ مراعات نظیر: آفتاب و ابر/ تضمین: آوردن دو بیت از سنایی.
دانش زبانی: بدان: متمم/ منشین: فعل/ پاکی: = تو پاک هستی؛ تو: نهاد/ پاک: مسند/«ی» در واژۀ «پاکی»: هستی، فعل اسنادی/ تو: مفعول/ لکه‌ای ابر: نهاد/ آفتابی بدین بزرگی: مفعول/ ناپدید کند: فعل.
معنا و مفهوم: با انسان‌های ناپاک هم‌نشین و دوست نباش، زیرا اگرچه پاک و درستکار باشی، آن‌ها پاکی و درستکاری تو را از بین می‌برند. همان‌طور که تکه ابری، جلوی تابش خورشید را می‌گیرد، (تو نیز هراندازه بزرگ و پاک باشی، دوست ناپاک بزرگی و پاکی تو را ناپدید می‌کند.)
سنایی غزنوی: حکیم سنایی غزنوی، شاعر و عارف قرن‌های پنجم و ششم ه. ق. است که در غزنه دیده به جهان گشود. برخی معتقدند که وی نخستین شاعری بود که عرفان را به‌طورجدی وارد شعر فارسی کرد. وی بین سال‌های ۵۲۵ تا ۵۴۵ ه. ق. درگذشت.

سعدی در گلستان آورده است:
«هرکه با بدان نشیند، اگر نیز طبیعت ایشان در او اثر نکند، به طریقت ایشان متهم گردد.»
واژه‌های مهم: طبیعت: سرشت، خصلت/ طریقت: راه و روش/ متهم: بدنام و تهمت‌زده شده.
معنا و مفهوم: هر کس با انسان‌های بد هم‌نشینی کند، هرچند انسان بد نتواند خلق‌وخوی وی را عوض کند، در نزد مردم مورد تهمت قرار می‌گیرد.
سعدی: شاعر و نویسنده بزرگ قرن هفتم (۶۰۶-۶۹۰ ه. ق.) است. در مدرسه نظامیه به تحصیل مشغول شد و در سال ۶۵۵ کتاب بوستان را سرود. در سال ۶۵۶  نیز کتاب گلستان را تألیف کرد که آمیخته‌ای از نظم و نثر است

همچنین می‌فرماید:
پسر نوح با بدان بنشست
خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزی چند
پی نیکان گرفت و مردم شد
واژه‌های مهم: خاندان: تبار، اجداد، طایفه/ نبوت: پیامبری/ اصحاب کهف: یاران غار/ پِیِ: دنبال/ مردم: انسانیت، انسان بودن.
نکته‌های ادبی: تلمیح (اشاره به داستان‌های پسر نوح و اصحاب کهف) اصحاب کهف، مؤمنانی بودند که در زمان دقیانوس، به غاری پناه بردند، سیصد سال در خواب به سر بردند و… ./ تضاد: بَدان و نیکان/ تضمین: آوردن دو بیت از سعدی.
دانش زبانی: پسر نوح: نهاد/ بَدان: متمم/ بنشست: فعل/ خاندان نبوتش: نهاد/ گم: مسند/ شد: فعل اسنادی/ سگ اصحاب کهف: نهاد/ مردم: مسند/ شد: فعل اسنادی.
معنا و مفهوم: پسر نوح از فرمان پدرش سرپیچی کرد و دین او را نپذیرفت و با انسان‌های بدکار دوست شد، بنابراین رسالت پیامبری به او نرسید (مقام و جایگاهش را از دست داد.) سگ اصحاب کهف (یاران غار) مدتی دنبال انسان‌های باایمان رفت و به درجه انسانیت رسید.

یکی از زمینه‌های اجتماعی گمراه شدن، تأثیر هم‌نشین بد است. همان‌گونه که هم‌نشینی با دوست خوب، عامل مهم گرایش به کارهای نیک است، به تجربه، ثابت‌شده است که انسان، تحت تأثیر رفتار و کردار دوست قرار می‌گیرد و رفیق بد، عامل ویرانگری و یار و همدم نیکوخصال، باعث شکل‌گیری و پرورش شخصیت متعالی انسان است.
واژه‌های مهم: عامل: باعث/ گرایش: روی آوردن، میل داشتن/ نیکوخصال: کسی که دارای ویژگی‌ها و خصلت‌های نیک است.