درس ۱ هفتم: زنگ آفرینش

فصل اوّل: زیبایی آفرینش

جهان، جمله فروغ روی حق دان
حق اندر وی زِ پیدایی است پنهان
واژه‌های مهم: جمله: همه/ جهان جمله: همۀ دنیا/ فروغ: نور/ دان: بِدان (فعل امر)/ حق: خدا/ اندر: در/ وی: او، در اینجا منظور جهان است. درگذشته گاه به‌جای «آن»، از «وی» استفاده می‌شد؛ یعنی درگذشته گاه «وی» برای غیر انسان به کار می‌رفت.
دانش ادبی: قافیه: دان و پنهان/ تضاد: پیدا و پنهان
معنا و مفهوم: همۀ جهان را نوری از روشنایی روی خدا بِدان که در آن، وجود پروردگار از شدّت آشکار بودن پنهان به نظر می‌رسد.

شیخ محمود شبستری (وفات ۷۲۰ ه.ق.):  از عارفان مشهور قرن هشتم و از علما و فضلای تبریز است که نوشته‌ها و سروده‌هایی در زمینۀ عرفان اسلامی دارد. معروف‌ترین اثر شعری او گلشن راز است.

……………………….

درس اوّل: زنگ آفرینش

بیت ۱: صبح یک روز نوبهاری بود
روزی از روزهای اوّل سال
معنا: صبح یکی از روزهای فصل بهار بود و سال تحصیلی جدید آغاز شده بود.

بیت ۲: بچه‌ها در کلاسِ جنگلِ سبز
جمع بودند دور هم خوشحال
معنا: بچه‌ها در کلاس دور هم جمع شده بودند و خوشحال بودند.

بیت ۳: بچه‌ها گرم گفت‌وگو بودند
بازهم در کلاس غوغا بود
واژه‌های مهم: گرم: مشغول، سرگرم/ غوغا: آشوب و فریاد، همهمه.
معنا: بچه‌ها مشغول صحبت بودند و در کلاس سروصدا و شلوغی بود.

بیت ۴: هریکی برگ کوچکی در دست
باز انگار زنگ انشا بود
واژه‌های مهم: انگار: گویی، مثل‌اینکه.
معنا: هرکدام از بچه‌ها برگه‌ای در دست داشت. گویا زنگ انشا بود.

بیت ۵: تا معلّم زِ گردِ راه رسید
گفت با چهره‌ای پر از خنده:
«نکته: معنای این بیت، به بیت بعد وابسته است و با بیت بعدی معنای این بیت کامل می‌شود. »
معنا: آموزگار همین‌که از راه رسید و وارد کلاس شد، خندان گفت:

بیت ۶: باز موضوع تازه‌ای داریم:
«آرزوی شما در آینده»
واژه‌های مهم: موضوع: چیزی که دربارۀ آن بحث شود، مَبحَث.
معنا: برای انشا موضوع تازه‌ای داریم. موضوع: «آرزوی شما در آینده» است.

بیت ۷: شبنم از روی برگِ گل برخاست
گفت: می‌خواهم آفتاب شوم
معنا: شبنم از روی برگ گل بلند شد و گفت: می‌خواهم آفتاب باشم.

بیت ۸: ذرّه ذرّه به آسمان بروم
ابر باشم، دوباره آب شوم
واژه‌های مهم: ذرّه ذرّه: کم کم، آرام‌آرام.
معنا: آرام‌آرام به آسمان بروم، ابر باشم و دوباره به آب تبدیل شوم.

بیت ۹: دانه آرام بر زمین غلتید
رفت و انشای کوچکش را خواند
واژه‌های مهم: غلتید: از پهلویی به پهلوی دیگر چرخید.
معنا: دانه آرام‌آرام روی زمین چرخید. (غلت خورد) پیش رفت و شروع به خواندن انشای کوچکش کرد.

بیت ۱۰: گفت: باغی بزرگ خواهم شد
تا ابد سبزِ سبز خواهم ماند
واژه‌های مهم: ابد: جاودان، همیشه.
معنا: و در انشایش گفت: به باغی بزرگ تبدیل خواهم شد و همیشه سرسبز و سبزرنگ خواهم ماند.

بیت ۱۱: غنچه هم گفت: گرچه دل‌تنگم
مثل لبخند بازخواهم شد
واژه‌های مهم: دل‌تنگ: ناراحت، غمگین (اشاره به بسته بودنِ غنچه)
دانش ادبی: در بیت تشبیه به‌کاررفته است.
معنا: غنچه گفت: اگرچه دل‌تنگم، مانند لبخند باز (شکوفا) خواهم شد.

بیت ۱۲: با نسیمِ بهار و بلبلِ باغ
گرم راز و نیاز خواهم شد
معنا: با باد ملایم بهار و بلبل، مشغول (سرگرم) راز و نیاز و دعا خواهم شد.

بیت ۱۳: جوجه گنجشک گفت: می‌خواهم
فارغ از سنگ بچه‌ها باشم
واژه‌های مهم: فارغ: آسوده، راحت.
معنا: جوجه گنجشک گفت: می‌خواهم از سنگ بچه‌ها در امان باشم.

بیت ۱۴: روی هر شاخه جیک‌جیک کنم
در دلِ آسمان رها باشم
معنا: روی هر شاخه بنشینم و جیک‌جیک کنم و در پهنۀ آسمان، آزادانه پرواز کنم.

بیت ۱۵: جوجه کوچک پرستو گفـت:
کاش با باد رهسپار شوم
واژه‌های مهم: رهسپار: راهی، مسافر.
معنا: جوجۀ کوچک پرستو گفت: کاش بتوانم با باد راهی شوم.

بیت ۱۶: تا افق‌های دور کوچ کنم
باز پیغمبر بهار شوم
واژه‌های مهم: اُفق: کرانۀ آسمان، سرزمین‌های دور، دوردست‌ها/ پیغمبر: پیام‌آور.
معنا: تا سرزمین‌های دور کوچ کنم و باز پیام‌آوری شوم که آمدن بهار را خبر می‌دهد. (کوچِ دسته‌جمعی پرستوها، نشانۀ فرارسیدن بهاران است)

بیت ۱۷: جوجه‌های کبوتران گفتند
کاش می‌شد کنار هم باشیم
معنا: جوجه‌های کبوتران گفتند: ای‌کاش می‌توانستیم در کنار هم باشیم.

بیت ۱۸: توی گلدسته‌های یک گُنبد
روز و شب زائرِ حرم باشیم
واژه‌های مهم: گلدسته: مَناره/زائر: دیدارکننده، زیارت کُننده/ گُنبد: سقف بزرگ مساجد و زیارتگاه‌ها که به شکل مُنحنی ساخته می‌شود./ حَرَم: مکان زیارتی.
معنا: توی گلدسته‌های یک گنبد، همیشه زیارت کنندۀ حرم باشیم.

بیت ۱۹: زنگ تفریح را که زَنجره زد
باز هم در کلاس غوغا شد
واژه‌های مهم: زنجره: سیرسیرک، نوعی حشره که از خود صدا تولید می‌کند.
معنا: زنگ تفریح که زده شد، دوباره در کلاس سروصدا و شلوغی برپا شد. (سیرسیرک ناظم یا معاون کلاس جنگل سبز است و صدایش یادآور صدای زنگ مدرسه است.)

بیت ۲۰: هر یک از بچه‌ها به سویی رفت
و معلّم دوباره تنها شد
معنا: هرکدام از بچه‌ها به طرفی رفتند و معلّم دوباره تنها شد.

بیت ۲۱: با خودش زیر لب چنیـن می‌گفت:
آرزوهایتان چه رنگین است!
معنا: معلّم زیر لب می‌گفت: چه آرزوهای قشنگی دارید!

بیت ۲۲: کاش روزی به کام خود برسید،
بچه‌ها آرزوی من این است!
واژه مهم: کام: آرزو، میل، خواسته.
معنا: آرزوی من، این است که: «ای‌کاش روزی به آرزوهایتان برسید!»

قالب: چهارپاره (دوبیتی‌های به‌هم‌پیوسته)
چهارپاره: به مجموع چند دوبیتی با قافیه‌های جداگانه که محتوای واحدی دارند، چهارپاره گفته می‌شود.

قیصر امین پور (۱۳۸۴ – ۱۳۳۸ ه.ش):
استاد دانشگاه و شاعر معاصر، در سال ۱۳۳۸ در گُتوند خوزستان متولّد شد. دیپلم خود را در شهر دزفول گرفت و ابتدا در رشتۀ پزشکی و جامعه‌شناسی پذیرفته شد؛ ولی هر دو را رها کرد و به ادبیات روی آورد و در این رشته به درجۀ دکترا نائل شد (رسید). وی از شاعران موفّق پس از انقلاب به شمار می‌آید. از آثار او  می‌توان «در کوچه آفتاب، تنفّس صبح، مثل چشمه مثل رود، به قول پرستو و آینه‌های ناگهان» را نام برد. وی در پاییز ۱۳۸۴ وفات یافت.

خودارزیابی

۱.چه کسانی در کلاس جنگل سبز، آرزوهای خود را مطرح کردند؟
شبنم، دانه، غنچه، جوجه گنجشگ، جوجه پرستو، جوجه های کبوتر، معلم

۲.منظور شبنم از جمله ی «می خواهم آفتاب شوم» چیست؟
یعنی می خواهم با گرمای خورشید بخار شوم و به آسمان بروم و با خورشید یکی شوم.(به چرخۀ آب در طبیعت اشاره دارد)

۳.اگر شما در جنگل سبز بودید، چه آرزویی داشتید؟
(سوال واگرا هست و هر دانش آموز می تواند آرزوی خودش را مطرح کند)
مثلا: آرزو داشتم به جای خورشید بودم تا با تابش روز افزون خود، گرمای مهر و محبت را به همگان ارزانی می داشتم.

نوشتن

۱.واژه صحیح را با توجه به معنی جمله در جای خالی قرار دهید.
الف) مسلمانان دو ماه محرم و صفر را گرامی می دارند.( سفر، صفر )
ب) هیچ کس او را نمی شناسد؛ او در اینجا غریب است. (قریب، غریب) (غریب به معنی بیگانه است و قریب به معنی نزدیک)

۲.با حروف زیر، چهار کلمه بنویسید که ارزش املایی داشته باشند.
م، ح، ر، ز، ت، ی
حرمت، تحریم، تمیز، رحمت، حرم

دانش زبانی

جمله:
ما با استفاده از زبان با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم، پیام خود را به آن‌ها منتقل می‌کنیم و پیام آن‌ها را می‌فهمیم. جمله بزرگ‌ترین ساخت زبان است که خود به قسمت‌های کوچک‌تری قابل تقسیم است. هر جمله می‌تواند از یک یا چند کلمه تشکیل‌شده باشد.

تعریف جمله:
به کلمه یا کلماتی گفته می‌شود که پیام (خبر) مشخصی داشته باشند و دارای معنی کامل باشند.
به‌عنوان‌ مثال جملۀ زیر خبرِ آمدن کسی را می‌دهد.
مثال: امروز دانش‌آموز جدیدی به کلاس آمد.

حکایت: اندرز پدر

یاد دارم که در ایّام طفولیت مُتعبِّد و شب‌خیز بودم. شبی در خدمت پدر، رحمه‌الله علیه، نشسته بودم و همه‌شب دیده بر هم نبسته و مُصحَف عزیز برکنار گرفته و طایفه‌ای گِردِ ما خُفته.
پدر را گفتم: از اینان یکى سر برنمی‌دارد که دوگانه‌ای بگزارد. چنان خواب غفلت برده‌اند که گویی نخفته‌اند که مُرده‌اند. گفت: جان پدر! تو نیز اگر بِخفتی، بِه از آنکه در پوستینِ خَلق اُفتی.

واژه‌های مهم: ایّام: جمع یوم، روزها/ طفولیت: خردسالی/ متعبد: عبادت‌کننده/ رحمه‌الله علیه: خداوند او را رحمت کند./ دیده: چشم/ مُصحف: کتاب آسمانی، قرآن/ طایفه: گروه/ دوگانه: نماز صبح( که دو رکعت است)/ بگزارد: به‌جای آورد، بخواند./ گویی: انگار/ بِه: بهتر
دانش ادبی: در پوستین خلق افتادن: کنایه از غیبت کردن، ایراد گرفتن./ سر برنمی‌دارد: کنایه از بیدار نمی‌شود.

معنی حکایت: یادم هست که در دوران کودکی شب‌ها برمی‌خاستم و به عبادت می‌پرداختم. یک‌شب در حضور پدرم _که رحمت خدا برای باد_ نشسته بودم. تمام شب‌بیدار بودم و قرآن می‌خواندم و گروهی در اطراف ما خوابیده بودند.
به پدرم گفتم: در بین این جماعت حتّی یک نفر از خواب بیدار نمی‌شود تا نماز صبح را بخواند. چنان در خواب غفلت و بی‌خبری از یاد خدا فرورفته‌اند که انگار در خواب نیستند؛ بلکه مرده‌اند.
پدر گفت: فرزند عزیزم، تو هم اگر بخوابی بهتر از آن است که غیبت مردم را بکنی.

پیام حکایت: پرهیز از غیبت، عیب‌جویی.

تاریخ ادبیات: (گلستان سعدی، سعدی شیرازی، (۶۹۰-۶۰۶ ه. ق)) نثر گلستان مسجّع است، یعنی نثری که گوشه چشمی نیز به شعر دارد. آثار برجای‌مانده از سعدی: بوستان (به شعر)، گلستان (به نثر آمیخته به شعر) و دیوان اشعار.